vrijdag 7 april Een onuitwisbare indruk

Een onuitwisbare indruk…

Het bezoek aan de kankerpatiëntjes in het Ronald Mac Donald huis ging niet door. Het bleef bij een belofte, maar toen het zover was hoorden we niets meer van de organisatie. Brazilië betekent flexibiliteit. Altijd zorgen dat je goed bent voorbereid maar niet gefrustreerd raken als het dan ineens toch niet door gaat. Ook dat is een leerschool. Je bent volkomen afhankelijk van vaak vage toezeggingen. Ik probeer hier toch de hand van God in te zien. Het is nooit toeval. Hierover kun je veel leren in de tocht die Jezus maakte. Hoewel Hij veel liever langs het land van de Samaritanen was getrokken, was het Zijn Vaders plan dat Hij er toch dwars doorheen zou gaan. En juist daar ontmoet Hij de Samaritaanse vrouw. En hoeveel kracht mogen we nu uit deze bijzondere ontmoeting halen.

Het alternatieve plan was een bezoek aan de indianen. Ik had daar echt geen beelden meer van over wijze mannen met verentooien en vredespijpen. Ik wist hoe indianen vaak in reservaten hun dagen slijten, sterk leunend op de geesten van hun voorouders, maar vaak geplaagd door verveling en drank. Maar wat we hier zagen overtrof mijn stoutste verwachtingen. Vooraf hoorden we dat het om indianen gaat die leven op stukken grond die schoorvoetend door de overheid worden gedoogd. De parallel met de zigeuners in Europa. Er is een strijd gaande tussen deze indianen en de Braziliaanse overheid. Er zijn beloften gedaan en niet nagekomen. Er zou sprake zijn van honger en koude dus kochten we dekens en eten. Ruim 300 dekens en grote voorraden bonen, suiker etc. Wat bijzonder was is dat alle leveranciers minstens 10% korting gaven als we vertelden met welk doel we deze dingen kochten. Een bijzondere manier van geloven en schenken.

Na een lange rit met Alex als voorrijder, rijden we tenslotte via een poort het terrein op. We worden begroet in een centrale ruimte waar de kinderen net hun chocolademelk met brood krijgen. Een redelijke wanorde en knoeiboel maar de sfeer is goed. Het is best emotioneel hoe deze kinderen zonder enige gene zich in je armen werpen. Best gek eigenlijk. Ik was gewend aan kinderen die achter de rokken van hun moeders wat verlegen de kat uit de boom keken. Maar deze kinderen waren zo vrij dat het bijna griezelig was. Je zou ze bij wijze van spreken zo kunnen meenemen zonder enige vorm van angst. Hoe is het gekomen dat kinderen zo gemakkelijk worden. Het is ontroerend en tegelijkertijd voelde je dat het niet klopt. Met enige gene zie ik hoe we foto’s nemen. Het voelt alsof we aapjes fotograferen. De grote luxe camera’s pal op deze armoede.

Na de begroeting mogen we vrij het dorp in en ik vind al snel een jongen die wel als gids wilde optreden. Hij neemt ons mee in een van de schemerige hutten waar zijn vader en moeder ons met enige gene het huis laten zien. Huis? Het is meer een ruimte waar matrassen overal verspreid liggen. Vies en versleten. Toen ik vroeg naar de keuken wijst de vader me naar een paar half verbrande stukken hout op de vloer. Dat dient blijkbaar als stookplaats. Het hele huis is doordrongen met een scherpe rooklucht. Overal liggen handgesneden houten pijpen, waar de volwassenen maar ook de jongeren mee roken. Nieuwsgierig als altijd vraag ik of ik eens mag proeven. Er werd wat gras in gestopt en ik zuig de rook in mijn mond. Het was gewoon vies en smakeloos. Later zie ik hoe een jongen gewoon een gloeiend stukje houtskool in de pijp legt. Ik begrijp werkelijk niet wat de lol is om zo een pijp te roken. Trouwens, het maakt nauwelijks uit of je een pijp rookte of gewoon ademt in de ruimte. Alles is even verstikkend.

De wandeling gaat verder naar een soort gemeenschappelijke ruimte waar door een vrouw karbonades worden gebakken op een houtvuur. De vrouw is net als de meeste vrouwen hier, slecht gekleed. Het lijkt haar niet te deren dat wij haar zo zien. Het huis is opgetrokken uit leem tussen houten spanten. Binnen is het schemerdonker en langzaam ontdek ik schimmen van volwassenen die bijna apathisch op oude matrassen aan hun pijpen lurken. In de hoek zai een aapje, met rode ogen van de rook en in een andere hoek een soort opossum. Die bleek te bijten dus beter niet aaien. Tussen de matrassen van de slaapruimte en het houtvuurtje staat een tv-meubel met een bleek sneeuwachtig beeld waar vaag een en ander te zien is. Op de matras liggen een oude man en vrouw. Toen ik ze groette kwam de vrouw, een oma, overeind. Ze tikt met een stokje de honden weg van het vuur en gaat op het bankje zitten. Ze is nauwelijks anderhalve meter lang met een gezicht als een berglandschap van herinneringen. Diep daarin zie ik haar ogen. Toen ik haar omhelsde voelde ik het nat van tranen. Ze zweeg.

De opa is intussen opgestaan en schuifelt naar de centrale ruimte met een indianentooi op het hoofd, waarschijnlijk gekocht bij een toeristenshop. In deze ruimte speelt een jongen zachtjes gitaar. Ik hoorde eerst de muziek waarna ik hem ontwaarde tussen de rook. Hij lacht wat schuw. Midden in de centrale ruimte staat een houten kruis met daarvoor een soort houten kano op een staak. Bij navraag blijkt het de gebedsruimte te zijn waar Christus samen met hun voorvaders wordt aanbeden.

Diep in mijn hart zou ik het liefste in een hoekje gaan zitten om urenlang, of zelfs dagenlang, deze plaats te leren ontdekken. Gewoon stilzwijgend meeleven met deze oeroude cultuur. Opgeslagen in een handjevol opa’s en oma’s. Maar de wandeling gaat verder tussen de houten krotjes, huisvuil, en gezichten van vrouwen die vanachter de schuttingen toekijken. De mensen zijn mooi, heel mooi zelfs. Prachtige ogen, diepzwart haar. Ze hebben iets wilds wat hun schoonheid versterkt. Sommige vrouwen zijn nog tieners en je voelt gewoon dat het ontbreken van de oude tradities dit volk weerloos maakt tegen misbruik. Prostitutie lijkt bijna hun laatste verdediging om dit leven vol te houden. Bijna hun laatste meest naakte onderhandelingspositie.

In de eetzaal is het ondertussen een hele drukte. De kinderen krijgen hun lunch, een soort instant macaroni in een wit sausje met wat stukje vlees. De groep doet haar uiterste best een klein stukje liefde te geven aan deze kinderen. Kinderen die gek genoeg meteen duidelijk hun voorkeur laten zien bij wie ze zich veilig voelen. Vooral de meiden uit de groep worden aangeklampt en duidelijk is de verwarring tussen liefde en afschuw over de situatie op hun gezicht te lezen. Wat moet je ook als zo’n kleintje zich vastberaden aan je vastklampt terwijl je heel goed beseft dat alles wat je ziet zo ver afstaat van de normale ouders-kind verhouding die je kent uit Nederland. Je kunt dan maar het beste gewoon geven.

Hannah, onze gids die gisteren bij de groep is aangeschoven, is zelf half indiaans. Je kon meteen al merken dat de kinderen haar als één van hun zien. Toen ik haar even alleen sprak vertelde ze mij dat dit bezoek haar definitief deed besluiten haar volk waar en hoe dan ook te steunen. Een diepe compassie voor haar volk had zich vanaf het eerste moment zichtbaar gemaakt. Ze vertelde hoe de mensen haar vroegen wat hier gebeurde zichtbaar te maken. De wereld moet weten hoe de Braziliaanse regering deze vergeten groep probeert te ontbinden. Dat is haar eerste doel. En daarna wil ze de mogelijkheden verkennen om deze groep land en perspectief te geven. Dat is namelijk de enige manier om de oude tradities en trots terug te brengen. Toen ik haar vroeg hoe deze indianen een relatie zouden kunnen opbouwen met Christus, vertelde ze dat de indianen wel één God kennen en begrijpen, maar niet Zijn zoon. Alleen door met respect voor hun eigen goden, Christus te brengen, zal het mogelijk zijn om iets van Hem in hun te laten stromen. Haar visie raakte me en verwarde me gelijkertijd. En heel even proefde ik dat God zo oneindig veel groter is dan het taartpuntje van ons westerse christelijke denken. Ik besluit het te laten rusten en mee te nemen voor later. Een triggerpunt waar ik nog lang op zal kauwen.

Ik vroeg haar hoe ze ooit in staat zou zijn al deze dingen te realiseren. Daarop antwoorde ze dat de enige manier is om gewoon te beginnen. Ze refereerde aan de initiatieven van Johan en Brenda. Ooit was ook daar een groepje van nauwelijks 3 mensen gewoon begonnen en in korte tijd ontstonden er verbindingen en initiatieven die zich razendsnel vermenigvuldigen. Geloof staat centraal en blijkt werkelijk in staat de enorme berg aan problemen die mij afschrikken sowieso te beginnen, op te pakken en in zee te werpen. Ik schaam me een beetje omdat die berg mij wel moedeloos maakt. Omdat het leven van deze groep in mijn ogen nauwelijks meer is dan planten die gevoed worden terwijl ze leven op een vuilnisbelt met als stiekem doel ze gewoon te laten uitsterven zonder dat ooit iemand ze zal herinneren. Uit laten sterven lijkt voor de overheid de enige manier omdat deze mensen gewoon nooit zullen integreren. Net als de zigeuners in Europa zullen ze altijd weer blijven zoeken naar het leven wat ze ooit hadden. Nooit zullen ze zich laten verleiden tot ons kapitalistische systeem. Het gaat gewoon niet. Was dit ooit ook niet de reden dat het inzetten van indianen voor slavenarbeid op de plantages niet slaagde omdat ze gewoon gingen liggen en de dood verkozen boven het verlies van hun vrijheid. Ooit was dit de conclusie van onze voorouders slavenhandelaren en ook daar begon het slaventransport uit de Ivoorkust omdat deze zwarte slaven wel in staat bleken te overleven als slaaf.

Verward door al mijn gedachten en het ontbreken van elk lichtpuntje in mijn denken deze situatie te veranderen sluit ik me aan bij een groepje kinderen dat volleybal speelde op een modderig veldje. Ik heb plezier in hun enthousiasme en zij in mijn onhandige spel. In een wat overmoedige bui maak ik een enorme duik om de bal niet de grond te laten raken. Het lukt maar ik beland in de modder. En toen ik opstond zag ik in de ogen van de kinderen en enkele vrouwen die toekeken onverholen pret. Eerst begreep ik het niet maar toen ik omlaag keek zak ik hoe mijn korte broek aan de voor en onderzijde compleet was opengescheurd. Ik schaamde me en maakte me snel uit de voeten terwijl ik de omstanders gebaarde mijn debacle niet door te vertellen. En toen ik eenmaal veilig een trui om mijn middel had gebonden moest ik lachen. Is het niet komisch dat ik instinctief reageerde op mijn schaamte voor naaktheid, bij een volk wat werkelijk op geen enkele manier deze schaamte herkent? Een knipoog van God en ik troost mij met de gedachte dat dit kleine voorval er in ieder geval voor zorgde dat ze zich mijn bezoekje nog lang zullen herinneren.